Γενικές Πληροφορίες της Δημοτικής Ενότητας Θερίσου

Λόγω της οχυρής του θέσης, το Θέρισο έπαιξε σημαντικό ρόλο στην ιστορία της Κρήτης. Στην επανάσταση του 1821, ο πασάς Λατίφ επιτέθηκε στους επαναστάτες με 5.000 Τούρκους. Στην είσοδο του φαραγγιού περίμεναν 300 επαναστάτες και ξεκινάει μεγάλη μάχη, στην οποία σκοτώθηκαν 500 Τούρκοι. Τελικά ισοπεδώθηκε το 1866, από τον πασά Μουσταφά Ναιλή. Ανάμεσα στους κατοίκους που έφυγαν, ήταν και η μητέρα του Ελ. Βενιζέλου Στυλιανή Πλουμιδάκη, κρατώντας στην αγκαλιά της τον δίχρονο τότε Βενιζέλο. Το 1867, ο Μουσταφά, με δυο λόχους Τούρκων, είχαν απομονωθεί στο Θέρισο και εξοντώθηκαν. Κατά την καταστροφή του Θερίσου, ο πασάς άλεσε ζωντανή μια νεαρή κοπέλα με την πέτρα του ελαιοτριβείου, επειδή δεν ήθελε να παραδοθεί. Η πέτρα εκείνη, υπάρχει ακόμα στην περιοχή. Eπανάσταση του Θερίσου το 1905 Στις 7 Απριλίου συνήλθε τακτική συνέλευση στα Χανιά, η οποία ομοίως κήρυξε την ένωση ενώ ένας από τους συμβούλους του Ύπατου Αρμοστή παραιτήθηκε και πήγε στον Θέρισο να ενωθεί με τους επαναστάτες. Ο Ύπατος Αρμοστής απαίτησε από τους επαναστάτες να παραδώσουν τα όπλα μέσα σε 36 ώρες, εκήρυξε το στρατιωτικό νόμο με την έγκριση των Δυνάμεων, διέταξε συλλήψεις και φυλακίσεις αντικαθεστωτικών κι επέβαλε λογοκρισία στον τύπο. Έπειτα κάλεσε σε σύσκεψη τους προξένους και ζήτησε να λάβουν επείγοντα μέτρα για την «καταστολήν του κινήματος». Για να αυξήσει τις ένοπλες δυνάμεις του συγκρότησε το σώμα των «Δημοφρουρών». Οι Μεγάλες Δυνάμεις έστειλαν μήνυμα στους επαναστάτες ότι θα χρησιμοποιούσαν στρατεύματα προκειμένου να επιβάλλουν τις αποφάσεις τους. Σε απάντηση οι περισσότεροι βουλευτές της τακτικής συνέλευσης πήγαν στον Θέρισο να ενωθούν κι αυτοί με τον Βενιζέλο. Ο πρίγκηπας δεν διέθετε άλλες δυνάμεις εκτός της Κρητικής Χωροφυλακής (που έμεινε πιστή σ’αυτόν) και η οποία δεν αυξήθηκε από τους Δημοφρουρούς και οι Μεγάλες Δυνάμεις δεν μπορούσαν να συνεννοηθούν για κοινή δράση. Μεγαλύτερη στρατιωτική δράση ανέπτυξαν οι Ρώσοι, οι οποίοι κατέλαβαν ή βομβάρδισαν θέσεις επαναστατών. Οι πρόξενοι των Μεγάλων Δυνάμεων συναντήθηκαν με την επαναστατική τριανδρία στις Μουρνιές, σε μια προσπάθεια να επιτευχθεί συμφωνία, χωρίς αποτέλεσμα. Η επαναστατική κυβέρνηση ζήτησε να χορηγηθεί στην Κρήτη πολίτευμα ανάλογο μ’ αυτό της Ανατολικής Ρωμυλίας. Στις 18 Ιουλίου οι Δυνάμεις κήρυξαν τον στρατιωτικό νόμο, κάτι που δεν αποθάρρυνε τους επαναστάτες. Στις 15 Αυγούστου η τακτική συνέλευση των Χανίων ψήφισε τις περισσότερες από τις μεταρρυθμίσεις που ζητούσε ο Βενιζέλος. Συναντήθηκαν και πάλι μαζί του οι πρόξενοι και έκαναν δεκτές τις μεταρρυθμίσεις που πρότεινε. Αυτό οδήγησε στον τερματισμό της επανάστασης του Θερίσου και στην παραίτηση του Ύπατου Αρμοστή πρίγκιπα Γεωργίου. Οι Μεγάλες Δυνάμεις τον Αύγουστο του 1906 είχαν παραχωρήσει στο βασιλιά των Ελλήνων Γεώργιο Α΄, το δικαίωμα να διορίζει εκείνος τον Ύπατο Αρμοστή, χωρίς να χρειάζεται η έγκριση της τουρκικής κυβέρνησης. Μετά την παραίτηση του πρίγκιπα Γεωργίου στις 12 Σεπτεμβρίου, τοποθετήθηκε στη θέση αυτή ο Αλέξανδρος Ζαΐμης ενώ επετράπη Έλληνες αξιωματικοί και υπαξιωματικοί να αναλάβουν την οργάνωση της Κρητικής Χωροφυλακής. Μόλις οργανώθηκε Χωροφυλακή άρχισαν να αποχωρούν τα ξένα στρατεύματα από το νησί. Το Θέρισο είναι μια ζωντανή ιστορία σε κάθε του περιοχή. Το νήμα της ιστορίας χάνεται στους αιώνες, αλλά ζωντανεύει στην Αγυιά την Ενετοκρατία, και την Τουρκοκρατία και κορυφώνεται στο αρχηγείο του ορεινού χωριού, όταν οι επαναστάτες με επικεφαλής τον Βενιζέλο, σχεδίασαν και υλοποίησαν την επανάσταση του Θερίσου το 1905. http://el.wikipedia.org Γραμματόσημο που εκδόθηκε από την επαναστατική κυβέρνηση του Θέρισου.

Από το Θέρισο, μπορείτε να κάνετε ανάβαση στην πιο ψηλή κορυφή των Λευκών Ορέων τις Πάχνες, σε υψόμετρο 2.452 μέτρων. Από το Θέρισο επίσης, ξεκινούσε η Αγγελόστρατα που οδηγούσε στην Ανώπολη Σφακίων. Μπορείτε να επισκεφθείτε το σπήλαιο λατρείας Κάτω Σαρακήνα (ή Ελληνικό) μήκους 12 μέτρων, που βρίσκεται 2,5 χιλιόμετρα από το Θέρισο. Στο σπήλαιο, βρέθηκαν πολλά όστρακα υπονεολιθικά, υστερομινωικά και πρωτογεωμετρικά. Αγιά – Λίμνη Αγιάς Το χωριό Αγιά, αναφέρεται στο Καστροφύλακα και από το Βασιλικάτα το 1630. Η ετυμολογία προέρχεται μάλλον από την αραβική λέξη άια=νερό και οφείλεται στις πλούσιες πηγές που αναβλύζουν στην περιοχή και σχηματίζουν τον παραπόταμο του Πλατανιά. Αν η ετυμολογία είναι σωστή, το χωριό είναι κτίσμα των Αράβων. Μια από τις δύο λίμνες που υπάρχουν στην Κρήτη, είναι αυτή της Αγιάς. Βρίσκεται πλάι στο δρόμο και την άνοιξη αποτελεί τον ιδανικό χώρο για σπάνια φυτά, για πουλιά επισκέπτες, αλλά και για κάθε φυσιολάτρη. ΟΡΝΙΘΟΠΑΝΙΔΑ: Η λίμνη αποτελεί την καταλληλότερη περιοχή παρατήρησης υδροβίων και υδροβατικών πουλιών, στην δυτική Κρήτη. Ιδιαίτερα καλή περιοχή για μεταναστευτικά αλλά επίσης προσφέρει ενδιαιτήματα αναπαραγωγής μέσα στις καλαμιές. Το χειμώνα κρατάει αξιόλογο πληθυσμό από αγριόπαπιες και φαλαρίδες και θεωρείται η σημαντικότερη περιοχή διαχείμασης της απειλούμενης με εξαφάνιση βαλτόπαπιας στην Ελλάδα. Νωρίς το πρωί, η θέα από το φράγμα εμποδίζεται από την θέα του ήλιου, έτσι τα μονοπάτια κοντά στην εκκλησία, είναι καλύτερα για παρατήρηση. Τα δέντρα και η θαμνώδης περιοχή τριγύρω στην λίμνη, διατηρούν επίσης αριθμό μεταναστευτικών πουλιών. Ο κατάλογος καταγραμμένων ειδών πουλιών, ξεπερνά τα 200. Επίσης η λίμνη, φιλοξενεί είδη χλωρίδας και πανίδας που αξίζει να παρατηρήσετε και εδώ ζει και ένα σπάνιο είδος μεγάλου βατράχου. Καταλληλότερη εποχή επίσκεψης είναι η άνοιξη, από τα μέσα Μαρτίου ως τα τέλη Μάη και το φθινόπωρο από νωρίς τον Αύγουστο ως τα τέλη του Οκτώβρη. Όμως τόσο οι χειμωνιάτικοι όσο και οι καλοκαιρινοί μήνες, προσφέρουν καλές ευκαιρίες για παρατήρηση πουλιών. Ο κλάδος λοιπόν των Μαυρογένηδων εγκαταστάθηκε στη Κρήτη περί το 1740 με τον Εμμανουήλ Μαυρογένη ο οποίος πρέπει να ήταν τότε σε ηλικία περίπου 25 ετών. Η εγκατάσταση (ΨΙΛΑΚΗΣ, Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ, Γ σελ. 38,39), (ΒLANCARD, Β σελ. 706), έγινε κοντά στην πόλη των Χανίων σε θέση που ονομάστηκε Βαμβακόπουλο σε ανάμνηση του χωριού καταγωγής των Μαυρογένηδων (Βαμβακού Λακωνίας). Στο Βαμβακόπουλο που ακόμη και σήμερα ονομάζεται έτσι, φύτεψε ο Εμμ. Μαυρογένης του Δημητρίου, ένα πλάτανο που έγινε πολύ μεγάλος (ο πλάτανος αυτός αναφέρεται στον Blancard το 1909 και ονομαζόταν ο πλάτανος του Μαυρογένη). Ο πλάτανος αυτός με περίμετρο περίπου 7,50 μ. υπάρχει και σήμερα στο Βαμβακόπουλο. Μετά την επανάσταση του Δασκαλογιάννη (1770) για περισσότερη ασφάλεια ο Εμμ. Μαυρογένης, ανέβηκε στους Λάκκους όπου παντρεύτηκε (ΒLANCARD, Β σελ. 706) κόρη Μάντακα και έκανε 3 παιδιά.