Γενικές Πληροφορίες της Δημοτικής Ενότητας Βάμου

Πρόκειται για μια ημιορεινή περιοχή με ποικιλόμορφο και ενδιαφέρον φυσικό περιβάλλον, όπου κυριαρχεί η τοπική δασώδης και θαμνώδης βλάστηση αλλά χαρακτηρίζεται και από την πλούσια αρχιτεκτονική κληρονομιά της. Πιο συγκεκριμένα, η περιοχή είναι διάσπαρτη από μικρούς οικισμούς, οι περισσότεροι από τους οποίους είναι παλαιοί. Το κλίμα είναι ξηρό και θερμό κι όλη η βλάστηση είναι προσαρμοσμένη σ’ αυτό. Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια, με διάφορα προγράμματα, ολοένα και αυξάνεται η αρδευόμενη έκταση. Η παραλιακή ζώνη της Δημοτικής ενότητας είναι βραχώδης και απότομη και λόγω της ιδιαίτερης ομορφιάς της έχει χαρακτηριστεί ως προστατευόμενη από το πρόγραμμα Natura 2000. Εξαιτίας όλων των παραπάνω λόγων, η περιοχή είναι κατάλληλη για μορφές ήπιας τουριστικής ανάπτυξης, η οποία έχει ήδη αρχίσει να εμφανίζεται έντονα στην Πλάκα και την Αλμυρίδα αλλά και σε μικρότερη κλίμακα στον Βάμο, το Γαβαλοχώρι και τα άλλα χωριά. Η προσπάθεια που έχει ως στόχο αυτού του είδους την τουριστική ανάπτυξη και εξασφαλίζει την προστασία της φυσιογνωμίας της περιοχής, αποτελεί ήδη την κατευθυντήρια γραμμή στα πλαίσια λειτουργίας της νέας δημοτική αρχής. Το ιδρυθέν Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης του νομού Χανίων, στο παλιό σχολείο του Κεφάλα, είναι ο σκελετός πάνω στον οποίο μπορεί να στηριχθεί η ανάπτυξη της ευρύτερης περιοχής, εφόσον οι λειτουργίες και οι δράσεις του διαχυθούν σωστά σε ολόκληρη την επικράτεια της Δημοτικής ενότητας. Στα θετικά της περιοχής θεωρούμε το χαρακτηρισμό από παλιά του Γαβαλοχωρίου και των γύρω μικρών οικισμών ως προστατευόμενους, ενώ τελευταία ζητήθηκε και ο χαρακτηρισμός του Βάμου, ως παραδοσιακού οικισμού.

ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΓΑΒΑΛΟΧΩΡΙΟΥ Το Ιστορικό Λαογραφικό Μουσείο Γαβαλοχωρίου, στεγάζεται σε κτίριο της πρώην Κοινότητας Γαβαλοχωρίου το οποίο αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα τοπικής παραδοσιακής αρχιτεκτονικής και αναπτύσσεται σε δυο επίπεδα. Ισόγειο με «οξιώστη» εσωτερική αυλή, καμαρόσπιτο με βοηθητικούς χώρους, όροφο με οντά. Τμήμα του κτιρίου κατασκευάστηκε κατά την Ενετοκρατία, ο δε όροφος έγινε επί Τουρκοκρατίας. Χρησιμοποιήθηκε ως κατοικία, μέχρι τα τέλη του περασμένου αιώνα. Στην κοινότητα Γαβαλοχωρίου, δωρήθηκε από τους κληρονόμους των τελευταίων ενοίκων του, το ζεύγος Γεωργίου και Μαρίας Στυλιανάκη. Η αναστήλωση του κτιρίου, πραγματοποιήθηκε από το πρόγραμμα ΜΟΠ Κρήτης και η έκθεση των αντικειμένων, από το πρόγραμμα ΣΠΑ. Η καταγραφή, συντήρηση και η επιβοήθηση στην έκθεση των αντικειμένων, πραγματοποιήθηκε με χρηματοδότηση και μέριμνα της Διεύθυνσης Λαϊκού Πολιτισμού, του Υπουργείου Πολιτισμού. Η έκθεση των αντικειμένων, γίνεται σύμφωνα με τη σύγχρονη μουσειολογική αντίληψη με επεξηγηματικά αντικείμενα, φωτογραφίες, σχέδια, μακέτες και εμπλουτίζεται κάθε χρόνο με νέα εκθέματα. Σκοπός του Μουσείου είναι η περισυλλογή, προστασία και έρευνα των αντικειμένων της πολιτιστικής παράδοσης του τόπου. Τα εκθέματα του κατηγοριοποιούνται με βάση τις εξής θεματικές ενότητες: καμαρόσπιτο, μετάξι, αγγειοπλαστική, κοπανέλι, λιθοτομία-λιθοξοϊκή, ξυλογλυπτική-εικονογραφία, όπλα-νομίσματα-ιστορική απεικόνιση. Στο Μουσείο εφαρμόζεται εκπαιδευτικό πρόγραμμα για μαθητές δημοτικού, που σχεδιάστηκε με την εποπτεία και την επιμέλεια του προγράμματος «ΜΕΛΙΝΑ-Εκπαίδευση και Πολιτισμός».

ΒΑΜΟΥ.
(Βάμος, Ντουλιανά,)
Ο Βάμος, πρωτεύουσα της επαρχίας Αποκορώνου και παλιότερα του νομού Σφακίων, και σήμερα έδρα του νέου δήμου, είναι ιδιαιτέρως ενδιαφέρων οικισμός, πού έχει προταθεί για χαρακτηρισμό σε παραδοσιακός , από το ΥΠΕΧΩΔΕ. Έχει ημιαστικό χαρακτήρα, και διατηρείται σε πολύ καλή κατάσταση, με στοιχεία λαϊκής και νεοκλασικής αρχιτεκτονικής (πολιτιστικό κέντρο). Ήδη η πρωτοβουλία μιας ομάδας κατοίκων να δημιουργήσουν μια εταιρεία πού ασχολείται με την προστασία του οικισμού, και με γενικές δραστηριότητες αγροτοτουρισμού, δίδει αποτέλεσμα, και αποτελεί το πρότυπο για τη συνολική ανάπτυξη του νεοσύστατου δήμου. Προσπαθούν και τα καταφέρνουν περίφημα να κάνουν φίλο του Βάμου όλους τους επισκέπτες του. Τους «μαγεύουν» με την ομορφιά του χωριού τους (σοκάκι), έτσι όπως κείτεται πράσινο (Άλσος Βάμου) και ήρεμο κάτω από τις Μαδάρες, με την ζεστή φιλοξενία τους, με τα παραδοσιακά καφενεία τους, με τα πανέμορφα παλιά κτίρια, πού για το καθένα θα σου πουν μια ιστορία, με τα πανέμορφα ανηφορικά καλντερίμια τους. Κι ύστερα , με πρόσχημα τις ονομαστές πια λαμπρές καλλιτεχνικές και πολιτιστικές εκδηλώσεις τους, μαζεύει όλους τους φίλους του, για να τους φιλοξενήσει να τους διασκεδάσει, να τους ευχαριστήσει. Στο Βάμο, ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι νεότερες εκκλησίες του Αγ.Νικολάου και Γεωργίου, με το αναστηλωμένο Παλιό σχολείο (1863) στην αυλή του το κτίριο του παλιού Παρθεναγωγείου, πού έχει αναστηλωθεί, και χρησιμοποιείται ως κοινοτικός ξενώνας. Ο Βάμος, υπήρξε θέατρο πολεμικών επιχειρήσεων, τόσο το 1866, όσο και το 1896. Τα γεγονότα μάλιστα του Βάμου το 1896, είχαν μεγάλη απήχηση και στο εξωτερικό και ήταν αιτία να γίνει η Γενική Επαναστατική Συνέλευση των Κρητών (μεταπολιτευτική επιτροπή με πρόεδρο το Ρούσσο Κούνδουρο) πού συνήλθε τότε στο Βάμο, με στόχο τη αυτοδιάθεση της Κρήτης. (ηρώο).

Αξίζει πράγματι τον κόπο να επισκεφτείτε τον Βάμο. «Την αρσενική πρωτεύουσα ( Ο Βάμος) της μοναδικής αρσενικής επαρχίας( Ο Αποκόρωνας) στη Ελλάδα» όπως αρέσκεται να λέει ο δήμαρχος του. Αξίζει τον κόπο να είστε και σεις από τους «μυημένους», τους φίλους του Βάμου.

Στην ευρύτερη περιοχή του Βάμου, στη θέση του βενετσιάνικου χωριού Καρύδι Καρτσομάδω, σώζονται τα ερείπια της μικρής Μονής της Παναγίας στο Κατωμέρι, με τοιχογραφημένο κατά το 13ο αιώνα μονόχωρο ναό. Απέναντι στη θέση του επίσης βενετσιάνικου χωριού Καρύδι του Αγίου Γεωργίου, υπάρχει μία βενετσιάνικη έπαυλη και άλλα κτίσματα του χωριού και το μεγάλο Μετόχι του Αγίου Γεωργίου, πού λειτουργεί σήμερα ως Μονή, και αποτελεί το πιό ενδιαφέρον συγκρότημα λαϊκής αρχιτεκτονικής του νομού Χανίων. Τα κτίσματα, όπως το μεγάλο ελαιοτριβείο, μπορούν να αποκατασταθούν, και να αποτελέσουν ένα ζωντανό Αγροτικό Μουσείο, η να στεγάσουν ευρύτερης σημασίας εκδηλώσεις. Τα Ντουλιανά, είναι ένας μικρός οικισμός, που ανήκει στην κοινότητα Βάμου. Είναι κτισμένο πάνω σε ένα λόφο, μέσα σε ένα όμορφο φυσικό περιβάλλον, και με ενδιαφέρουσα αρχιτεκτονική. Είναι κηρυγμένος οικισμός και διατηρεί το χαρακτήρα του περισσότερο από κάθε άλλο οικισμό. Στο χωριό μένουν μονίμως πολλοί ξένοι και οι ντόπιοι έχουν αναπτυγμένη ευαισθησία, στα θέματα πού αφορούν στη διατήρηση του οικισμού.

ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΔΙΑΜΕΡΙΣΜΑ ΚΕΦΑΛΑ
(Κεφαλάς-Παλαιλώνι-Δράπανο)
Ανατολικά του Βάμου, και σε απόσταση 4 περίπου χλμ, συναντάμε τον οικισμό του Κεφαλά. Ο Απάνω και Κάτω Κεφαλάς, αναφέρονται στα χρόνια της ενετοκρατίας ως δύο χωριστά χωριά, τα οποία σήμερα έχουν ενωθεί. Πρόκειται για ένα μεγάλο χωριό, κτισμένο σε εντυπωσιακή θέση προς τη θάλασσα με έντονο αρχιτεκτονικό χαρακτήρα, των χρόνων της πρώιμης και της όψιμης τουρκοκρατίας, αρκετά καλοδιατηρημένο, παρά τις «παραφωνίες», πού υπάρχουν. Η εκκλησία του Τιμίου Σταυρού (16ος αιώνας), είναι το αρχαιότερο κτίσμα του χωριού και οι νεότερες εκκλησίες της Παναγίας, του Αγ. Αντωνίου, του Μιχαήλ Αρχαγγέλου, έργα των φημισμένων κεφαλιανών μαστόρων αποτελούν δείγματα λαϊκής αρχιτεκτονικής του19ου αιώνα. Έργο επίσης των ίδιων μαστόρων είναι η «Δημοτική Σχολή Κεφαλά» στην οποία προγραμματίζεται από τη Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Χανίων να στεγαστεί το Κέντρο Περιβαλλοντικής εκπαίδευσης του Νομού, ίδρυμα πού θα παίξει καθοριστικό ρόλο στην ανάπτυξη του δήμου Βάμου. Ενδιαφέροντες είναι και οι οικισμοί Παλαιλώνι και Δράπανο, προς την πλευρά του Κόκκινου Χωριού. Από το Παλαιλώνι ο δρόμος οδηγεί στον Εμπρόσγυαλο, μία σχετικά ήπια θέση στα απότομα παράλια πού εκτείνονται μέχρι τη Γεωργιούπολη.

ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΔΙΑΜΕΡΙΣΜΑ ΓΑΒΑΛΟΧΩΡΙΟΥ
(Γαβαλοχώρι- Αγ. Παύλος- Άσπρο- Αγ.Βασίλειος)
Από το Βάμο, ένας δρόμος οδηγεί στο Γαβαλοχώρι. Πάνω σε λόφο, είναι κτισμένο το μικρό χωριό Άσπρο (Κοπράνα) με κτίσματα του 18ου αιώνα, το οποίο στο μεγαλύτερο μέρος του κατοικείται από ξένους. Το Γαβαλοχώρι είναι ένα μεγάλο παλιό χωριό, με ιδιαιτέρως ενδιαφέρουσα λαϊκή αρχιτεκτονική, πού διατηρείται σε πολύ καλή κατάσταση. Στον οικισμό πού προστατεύεται ως παραδοσιακός, σώζονται πολλά ενδιαφέροντα κτίσματα, όπως ένα δίκλιτο θολωτό ελαιοτριβείο (18ος αιώνας), οι ναοί της Παναγίας, και του αγίου Σεργίου, το παλιό σχολείο, και πολλές κατοικίες. Εδώ υπάρχει και το μοναδικό οργανωμένο από το Υπουργείο Πολιτισμού Λαογραφικό Μουσείο του νομού Χανίων, με πλούσια εκθέματα πού αφορούν στο λαϊκό βίο. Το τοπίο γύρω από το χωριό διατηρεί το φυσικό κάλλος του, και υπάρχουν πολλά σημεία για περίπατο, όπως το συγκρότημα από πηγάδια, των χρόνων της ενετοκρατίας, το ρωμαϊκό νεκροταφείο, η γειτονιά, και ο ναός του Αγίου Παύλου. Στο Γαβαλοχώρι υπάρχει Γυναικείος Συνεταιρισμός πού ασχολείται με την παλιά τέχνη της κατασκευής δαντέλας («κοπανέλι») και γενικότερα με δραστηριότητες Αγροτοτουρισμού. Το Γαβαλοχώρι μπορεί να αξιοποιηθεί για την εκπαίδευση στο ανθρωπογενές περιβάλλον, και δραστηριότητες στο υπό ίδρυση Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης.

ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΔΙΑΜΕΡΙΣΜΑ ΠΛΑΚΑΣ
(Πλάκα- Αλμυρίδα- Καμπιά)
Συνεχίζοντας από τις Καλύβες ο δρόμος, διακλαδώνεται προς την Αλμυρίδα. Μετά το Καστέλι, συναντούμε το παλιό μοναστήρι της Παναγίας της Κεράς, με μία όμορφη μικρή παραλία, ενώ προς την πλευρά του Γαβαλοχωρίου, σώζονται τμήματα του παλιού δημόσιου δρόμου, με μία τοξωτή γέφυρα, και το φυλάκιο για το φόρο. Η ΑΛΜΥΡΙΔΑ ένας μικρός ψαράδικος οικισμός, πριν από μερικά χρόνια, εξελίσσεται σε τουριστικό θέρετρο, για το οποίο, ο δήμος Βάμου, θα πρέπει να καταβάλει ιδιαίτερη φροντίδα. Στην είσοδο του οικισμού, έχουν ανασκαφεί από τη 13η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων τα ερείπια μίας τρίκλιτης, παλαιοχριστιανικής Βασιλικής, του 6ου μΧ. αιώνα, με εξαιρετικής ποιότητας και διατήρησης ψηφιδωτά δάπεδα, πού έχουν συντηρηθεί. Στο λόφο Φοινικιάς, πάνω από τη θέση της βασιλικής σώζονται τα ερείπια ελληνορωμαϊκής πόλης, όπως πάνω στη μικρή νησίδα Κάργα, σε μικρή απόσταση από την Αλμυρίδα. Το χωριό Πλάκα είναι κτισμένο στην πλαγιά ενός λόφου με θέα στον κόλπο της Σούδας. Είναι ένας οικισμός με ενδιαφέρουσα λαϊκή αρχιτεκτονική, πού έχει ωστόσο αρχίσει να αλλοιώνεται από την έντονη οικοδομική δραστηριότητα, κυρίως κτισμάτων για τουριστική χρήση. Το γύρω φυσικό περιβάλλον διατηρεί αρκετά καλά το χαρακτήρα του και προσφέρεται για περιπάτους και προς την πλευρά της ενδοχώρας, και προς την πλευρά της θάλασσας. Η Πλάκα διατηρεί αρκετά τον παραδοσιακό της χαρακτήρα, πού θα πρέπει να προστατευτεί και να υπάρξει αρχιτεκτονικός έλεγχος στις νέες οικοδομές, ώστε να μη συνεχιστεί η αλλοίωση του χώρου. Στην Πλάκα κάθε Καλοκαίρι, γίνονται εκδηλώσεις Κρητικής μουσικής , τα Πλακιανά, προς τιμή του Μιχάλη Παπαδάκη, η Πλακιανού, ενός καλού λυράρη των τελευταίων χρόνων.

ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΔΙΑΜΕΡΙΣΜΑ ΚΟΚΚΙΝΟΥ ΧΩΡΙΟΥ
Το Κόκκινο Χωριό, είναι κτισμένο ακόμα ψηλότερα, και διατηρεί περισσότερο τον παραδοσιακό αρχιτεκτονικό του χαρακτήρα με τα στενά δρομάκια, τις όμορφες αυλόπορτες, και τις κεραμοσκεπές. Σε ένα επικλινές χωράφι, μια ομάδα από στέρνες συγκεντρώνουν το νερό της βροχής, ενδιαφέρον δείγμα της τοπικής αρχιτεκτονικής , πού αντιμετώπιζε με τον τρόπο αυτό το μόνιμο πρόβλημα της λειψυδρίας. Πάνω από το Κόκκινο Χωριό , υπάρχει ο ιδιόμορφος λόφος Δραπανοκεφάλα, η Calapodha (στην ενετοκρατία) και η θαλάσσια περιοχή βορειοδυτικά του χωριού, παρουσιάζει εξαιρετικό ενδιαφέρον για περιήγηση με τη διαμόρφωση του εδάφους, και τις σπηλιές, όπως του Πετσή ο σπήλιος (η καραβότοπος). Στο κέντρο του χωριού επίσης υπάρχει η αξιοποιήσιμη σπηλιά «Καταλύματα». Επίσης στο Κόκκινο χωριό, στο ακρωτήριο Δρέπανο, σε βάθος περίπου 10 μέτρων στο βυθό της θάλασσας, βρίσκεται το εντυπωσιακό «Σπήλαιο των ελεφάντων», μία αίθουσα 60Χ60 γεμάτη από σταλακτίτες και σταλαγμίτες διαφόρων μεγεθών και χρωμάτων .

ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΔΙΑΜΕΡΙΣΜΑ ΚΑΛΑΜΙΤΣΙΟΥ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ
• Πανοραμική
• Παλία καμάρα 8 χιλ. από το Βάμο, είναι και ο μικρός οικισμός Καλαμίτσι Αλεξάνδρου, ένα παλιό και καλοδιατηρημένο χωριό με στενά δρομάκια, το μεγάλο νεότερο σε ρυθμό σταυροειδή με τρούλο ναό της Αγίας Τριάδας, και μια εντυπωσιακή για την κατασκευή της υπόγεια δεξαμενή της Τουρκοκρατίας » ο Σοφτας».

ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΔΙΑΜΕΡΙΣΜΑ ΚΑΪΝΑΣ
Από το Βάμο, ένας δρόμος προς τα νοτιοδυτικά, οδηγεί μέσα από τον καλοδιατηρημένο συνοικισμό Τσικολιανά, στο επίσης ενδιαφέρον χωριό Κάϊνα με πολλά κτίσματα από τα χρόνια της τουρκοκρατίας. Έξω από το μικρό οικισμό, Γεννήτσαρη Μετόχι, ή Πλάτανος είναι ο τοιχογραφημένος κατά το 14ο αιώνα ναός του Αγίου Αντωνίου, η όμορφη τοποθεσία Σωποτό, και στην εθνική οδό, ο μικρός ναός του Αγίου Φανουρίου, πού αποτελεί μεγάλο προσκύνημα, και γίνονται ενδιαφέρουσες θρησκευτικές εκδηλώσεις. Από την Κάινα, υπάρχει άλλη μία πρόσβαση προς το δήμο Βάμου, μέσω της εθνικής οδού, και σύνδεση με την ορεινή περιοχή του δήμου Φρέ.

ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΔΙΑΜΕΡΙΣΜΑ ΞΗΡΟΣΤΕΡΝΙΟΥ
(Ξεροστέρνι- Λιτσάρδα)
Από το Βάμο, ο δρόμος συνεχίζει ανατολικά και περνά μέσα σε μία ομάδα από μικρά χωριά, ενταγμένα σε ένα θαυμάσιο φυσικό περιβάλλον, και με πολύ καλοδιατηρημένη τοπική λαϊκή αρχιτεκτονική Το Ξεροστέρνι, κτισμένο γύρω. από τον ενδιαφέροντα ναό του Χριστού, προς τιμήν του οποίου γίνεται ένα γνήσιο λαϊκό πανηγύρι στις 5 και 6 Αυγούστου, διατηρεί καλύτερα από κάθε άλλο χωριό, τον παραδοσιακό του χαρακτήρα, με πολλά παλιά σπίτια. Στη συνέχεια ο δρόμος οδηγεί στη Λιτσάρδα, περνώντας από το αξιοποιήσιμο σπήλαιο «του Δαφνέ η τρύπα», με αρχαιολογικό ενδιαφέρον. Ο οικισμός, με σοβαρές αλλοιώσεις, είναι αξιόλογος, όπως και ο ναός της Παναγίας, με καλό ξυλόγλυπτο τέμπλο και εικόνες του Ρεθεμιώτη Α. Βιβυλάκη.

ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΔΙΑΜΕΡΙΣΜΑ ΣΕΛΛΙΩΝ
(Σελλιά- Σούρη- Λικοτυναρά)
Ο οικισμός Πάνω και Κάτω Σελιά, είναι κτισμένος στην πλαγιά ενός λόφου μέσα στο πράσινο, με ενδιαφέροντα δείγματα λαϊκής αρχιτεκτονικής, όπως και ο παλιότερος οικισμός Σούρη, με τη νεοκλασική εκκλησία του Αγ. Ιωάννη του Θεολόγου. Ενδιαφέρον παρουσιάζουν επίσης τα παράλια από την πλευρά της Λικοτυναράς, με τα απότομα «Γκρεμνά» και την πλούσια, αυτοφυή βλάστηση πού έχει ενταχθεί μαζί με την ευρύτερη περιοχή στην Κοινοτική Οδηγία Natura 2000. Ο Κεφαλάς και οι απέναντι κοινότητες Σελιών και Ξηροστερνίου, περιβάλλουν ένα μεγάλο σχηματισμό, (δολίνη), το Ρουπακιά η Ορπακιά, χώρο με πλούσια δασώδη βλάστηση και παλιές αγροτικές δραστηριότητες (δρόμοι, ξερολιθιές, πετρόκτιστα αγροτόσπιτα, στέρνες και άλλες εγκαταστάσεις), πλούσια χλωρίδα και πανίδα. Η ανάδειξη της περιοχής αυτής φυσικού κάλλους, περιλαμβάνεται στις προτάσεις για την περιβαλλοντική εκπαίδευση.